Sobota 20 maja był szczególnym dniem dla Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej działającej przy Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica. Dzień ten miał dwie swoje wspaniałe odsłony. Podczas pierwszej porannej, która przeciągnęła się do godzin popołudniowych (do 15.30) nasza Ekspozycja była jednym z punktów przejazdu motocykli na trasie „Małej Pętli po Gminie Dębica”. Trasa przebiegała przez widokowe i atrakcyjne miejsca Gminy Dębica. Podczas całej imprezy była prowadzona zbiórka organizowana przez Stowarzyszenie – Klub Motocyklowy Just Riders Dębica, na rzecz motocyklisty Krzysztofa z Podgrodzia, na rehabilitację po wypadku. Dodać warto, że środki na ten cel można nadal wpłacać na konto nr 43 2030 0045 1110 0000 0271 6010 z dopiskiem „Jedziemy po zdrowie dla Krzysztofa”. Pod Ekspozycję przy Górze Śmierci podjechało wiele wspaniałych motocykli począwszy od maszyn zabytkowych, a skończywszy na motorowerach, skuterach, motorach turystycznych czy popularnych ścigaczy różnych marek krajowych i zagranicznych. Naszą Ekspozycję odwiedziło co najmniej 161 uczestników przejazdu motocykli na trasie „Małej Pętli po Gminie Dębica” oraz osoby towarzyszące i zwiedzający.
Drugą częścią dnia był niezwykły wieczór, podczas którego Ekspozycja Historyczno – Dydaktyczna przy Górze Śmierci włączyła się w Międzynarodową Noc Muzeów.
W tej ogólnoeuropejskiej imprezie kulturalnej, podczas której wszelkie muzea, galerie i instytucje kultury otwarte są w godzinach wieczornych i nocnych, Ekspozycja bezpłatnie udostępniła swoje zbiory. Zwiedzający mieli okazję zobaczyć setki unikatowych eksponatów, zdjęć i dokumentów związanych z Poligonem Waffen SS-Truppenübungsplatz „Heidelager” oraz obozami pracy przymusowej w Pustkowie z okresu okupacji hitlerowskiej.
W tym roku, w ramach tej międzynarodowej akcji Ekspozycja przygotowała dla uczestników Nocy Muzeów liczne atrakcje. Wśród nich znalazły się prezentowane po raz pierwszy unikalne dokumenty, relacje i pamiątki historyczne po byłych więźniach obozów przymusowej pracy.
Wartownia znajdująca się w kompleksie budynków Ekspozycji była miejscem nie lada atrakcji dla miłośników broni i historii II wojny światowej.
W pomieszczeniach wystawy czasowej zaprezentowano oryginalną broń białą i broń strzelecką z okresu II wojny światowej pochodzącą z prywatnych kolekcji pana Adama Cypcarza oraz ks. Alberta Adamczyka. Wśród eksponatów znajdowały się niezwykle cenne egzemplarze szabli polskich takich jak oficerska szabla Ułanów Krechowieckich czy oficerska szabla wz. 34 tzw. „Ludwikówka”, a także oryginalna niemiecka paradna szabla oficerska Heer z okresu III Rzeszy oraz powstała na Kaukazie rosyjska/radziecka szabla wraz z pochwą i uchwytem na bagnet do karabinu Mosin (tzw. „Szaszka”, którą wyrabiano w czasach Imperium Rosyjskiego, a następnie Związku Sowieckiego) oraz repliki dwóch szabel polskich wz. 21 i wz. 34. Uwagę zwiedzających przykuła również broń strzelecka z okresu II wojny światowej. Na nią składały się egzemplarze broni produkcji radzieckiej, m.in. ciężkie karabiny maszynowe Goriunow SG-43, karabiny maszynowe Wasilija A. Diegtiariowa DP wz. 1927, karabiny rosyjskie Mosin wz. 1891 oraz polski karabin Mauser wz. 29. Ponadto zwiedzający mogli obejrzeć rosyjski karabin automatyczny SWT-40, radzieckie pistolety maszynowe PPSz. Wz. 1941 i PPS wz. 1943, radziecki pistolet TT wz. 33, niemieckie nakrycia żołnierskie, niemiecki mundur oficerski Hauptmanna (kapitan Wehrmachtu), niemieckie maski przeciwgazowe i kanister na paliwo z logo Wehrmachtu.
W kolejnym pomieszczeniu Wartowni swoją DIORAME PARTYZANCKĄ prezentowała Grupa Rekonstrukcji Historycznej im. Wojciecha Lisa ps. „Mściciel” z Mielca.
Przedstawiała ona w pewnym uproszczeniu (ze względu na warunki) oddział partyzancki
i stanowisko radiotelegraficzne. Podczas tego pokazu można było obejrzeć z bliska umundurowanie i wyposażenie żołnierzy zbrojnego podziemia Armii Krajowej, przedmioty codziennego użytku, dokumenty, zdjęcia itp. Była to doskonała okazja do zrobienia pamiątkowych zdjęć, czy zapoznania się z historycznym uzbrojeniem. Rekonstruktorzy zaprezentowali m.in. polski ręczny karabin maszynowy Browninga wz. 28, niemiecki pistolet maszynowy MP-40, niemieckie pistolety Walther P-38 i Parabellum P-08 oraz amerykański pistolet COLT M1911 z alianckich zrzutów. Tego typu diorama wspaniale oddawała klimat
i realia II wojny światowej na terenie Ziemi Dębickiej.
Barak żołnierski specjalnie na tę noc został wzbogacony o nieprezentowane dotąd eksponaty wśród których znalazły się: oryginalne niemieckie buty skórzane tzw. „saperki”, bagnet niemiecki do karabinu Mauser, replika niemieckiego munduru oficerskiego Sturmbannführera Waffen SS (odpowiednik majora) i wiele innych.
W baraku więźniarskim udostępnione zostały nowe eksponaty do tej pory przechowywane w magazynach, jak również te, które pozyskano w ostatnim okresie 2017 roku a prezentowane specjalnie w tę noc. Były to m.in. sprawozdanie opiekunki obozu Księżnej Heleny z Reyów Jabłonowskiej o sytuacji w obozach pracy przymusowej „Załącznik do spraw Pustkowa”, fotografia członków Judenratu (Rady Żydowskiej) w obozie pracy przymusowej dla Żydów, dokument zeznania Józefa Himmelblauma byłego więźnia, popielniczko-zapalniczka wykonana przez więźniów obozu pracy przymusowej obozu, fotografia przedstawiająca braci Selwów, z których jeden trafił do obozu w Pustkowie wraz z innymi mieszkańcami wsi Przewrotne na Rzeszowszczyźnie oraz szereg innych nieprezentowanych wcześniej eksponatów.
Natomiast w obydwu prezentowano reportaże, pierwszy pt. „Bomba” (żołnierskim) dotyczące broni V1 i V2 oraz drugi pt. „Wokół góry śmierci” (więźniarskim) o historii więźniów z transportu lubelskiego przywiezionych do obozu pracy przymusowej w Pustkowie (obydwa zrealizowane przez Polskie Radio Lublin).
Wstęp na Ekspozycję Historyczno – Dydaktyczną przy Górze Śmierci w tym dniu był wolny, a zaszczyciło nas swoją obecnością aż 487 osób, wśród których znaleźli się mieszkańcy Gminy Dębica oraz turyści z różnych stron Polski i goście zagraniczni. Wśród zwiedzających nie zabrakło przedstawicieli władz samorządowych Gminy Dębica na czele z panem Zdzisławem Siwulą Wicewójtem, panem Markiem Mikrutem Wicewójtem, panią Adrianną Miazgą Sekretarz Urzędu Gminy, panem Piotrem Żyburą Przewodniczącym Rady Gminnej oraz przedstawicielami jednostek gminnych i oświatowych dyrektorami, nauczycielami i uczniami szkół z terenu Gminy Dębica.
Frekwencję skrupulatnie odnotowywała młodzież z Uczniowskiej Straży Góry Śmierci, która przy tej okazji wręczała zwiedzającym Ekspozycję pamiątkowe ulotki.
Podczas całej „NOCY MUZEÓW” w Ekspozycji pomocy w udostępnianiu zbiorów pomagało wiele osób: panie Bibliotekarki Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica, Strzelcy ze Związku Strzeleckiego z ZSZ z Pustkowa Osiedla, Strażnicy ze Straży Gminnej.
Organizatorzy składają serdeczne podziękowania Wszystkim Osobom i Instytucjom, które przyczyniły się do uświetnienia tego dnia.
Marian Matkowski
