W latach 80-tych Dęica była prężnie działającym ośrodkiem przemysłowym. Wiele zakładów budowało własne osiedla mieszkaniowe. Zadania te zlecało Przedsiębiorstwu Budownictwa Rolnego w Latoszynie zwane do dziś PBRol-em. W chwilach największego rozwoju firma zatrudniała ponad 500 osób.
Po zakończeniu II wojny światowej, zgodnie z dekretem PKWN, dwór w Latoszynie przeszedł radykalną przemianę. Rozparcelowano około 300 ha ziemi, które trafiły w ręce forlanu, biedoty wiejskiej oraz aktywu – co miało symbolizować nową, powojenną rzeczywistość społeczno-gospodarczą.
W latach 1953–1955, w czasach kolektywizacji, na terenie dawnego dworu powstała Spółdzielnia Produkcyjna. Mimo że zarząd, w skład którego wchodzili Bronisław Susz, Jan Wójcik i Mikołaj Damiłyszyn, miał ambitne plany, rzeczywistość okazała się trudna – chłopi, którzy oddali ziemię, nie przychodzili do pracy. Wobec tego na zbiorach ziemniaków, buraków cukrowych i innych ziemiopłodów polegano na wsparciu wojska, pracowników dębickich zakładów przemysłowych oraz uczniów szkoły podstawowej w Latoszynie.
Rok 1956 przyniósł likwidację spółdzielni, co otworzyło nowe perspektywy dla miejscowej infrastruktury. Na bazie historycznych budynków poddworskich, już w 1950 roku utworzono Zakład Remontowo-Budowlany działający pod patronatem wydziału rolnego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie oraz Wojewódzkiego Zarządu PGR. Jego zadaniem było m.in. budowanie agronomówek, kuźni oraz zlewni mleka – początkowo w powiecie dębickim, a później w całym województwie rzeszowskim.
Przełomowym momentem była inicjatywa Zjednoczenia Budownictwa Rolnego w Rzeszowie, która w 1965 roku zainicjowała powstanie Przedsiębiorstwa Budownictwa Rolnego w Latoszynie (PBRol). Nowo powstała firma, ulokowana w odrestaurowanych budynkach poddworskich, specjalizowała się w ślusarstwie i budownictwie rolnym. Po reformie administracyjnej w 1975 roku zakres jej działalności rozszerzył się o budowę chlewni, obór i magazynów na terenie województwa tarnowskiego. Dynamiczny rozwój nie ominął także inwestycji mieszkaniowych – PBRol z powodzeniem realizował projekty budowy mieszkań spółdzielczych w Dębicy i Tarnowie.
Modernizacja przedsiębiorstwa, przeprowadzona w latach 1974–1978, przyniosła znaczące zmiany: oddano do użytku nowy biurowiec, wybudowano nowoczesne zakłady ślusarskie i elektryczne, co pozwoliło firmie na dalszy rozwój. Lata 80. okazały się okresem prawdziwego boomu – zatrudnienie wzrosło do około 500 osób, a przedsiębiorstwo przeszedło na budownictwo ogólne, realizując setki zleceń na budowę mieszkań dla tak dużych kontrahentów jak Igloopol, WUCH, Lakiery, Stoomil czy Zakłady Mięsne w Dębicy. W szczytowym okresie PBRol oddawał rocznie od 200 do 240 mieszkań.
Zmieniające się warunki rynkowe jednak nie ominęły firmy – w 1996 roku, w związku z malejącym zapotrzebowaniem na budownictwo, wojewoda tarnowski zdecydował o likwidacji przedsiębiorstwa. Co istotne, PBRol zakończył swoją działalność bez zadłużenia. Proces likwidacji zakończył się publicznym przetargiem, z którego uzyskane środki przekazano Skarbowi Państwa. Na gruzach dawnego PBRolu narodziło się dziesięć prywatnych podmiotów gospodarczych, działających w różnych branżach.
Obecnie, historyczne budynki – w tym nowoczesny biurowiec, dawny dwór, lamus, kuźnia oraz zabytkowy park – stały się częścią spuścizny regionu, kiedyś nabyte przez Edwarda Brzostowskiego – byłego wiceministra rolnictwa, prezesa Polskiego Związku Piłki Nożnej i rozpoznawalnego biznesmena. Jego decyzja o zakupie tych obiektów podkreśla, jak ważne były korzenie i przemiany, które kształtowały lokalną społeczność na przestrzeni dekad.
Historia PBRol w Latoszynie to opowieść o nieustannych transformacjach – od powojennych reform, przez kolektywizację i dynamiczny rozwój budownictwa, aż po likwidację i przekształcenie w prywatne inicjatywy. To świadectwo determinacji i zdolności adaptacyjnych mieszkańców regionu, którzy nieustannie reagowali na zmieniające się warunki ekonomiczne i społeczne.
W artykule wykorzystano informacje opracowane przez Tadeusza Świątka
