W Chyrowej na Podkarpaciu Fundacja na rzecz kultury rodzimej buduje rekonstrukcję grodu słowiańskiego z X wieku. Budowa rozpoczęła się kilka tygodni temu i będzie trwać przez cały 2025 rok. Zaangażowani są w nią członkowie Fundacji oraz liczne grono wolontariuszy.
„Staramy się odwzorowywać techniki ciesielskie Słowian sprzed 1000 lat. Jest to wielki eksperyment archeologiczny, który trwać będzie przez cały 2025 rok. Gród ten budowany jest przez założycieli Fundacji, a także licznych wolontariuszy, którzy regularnie przybywają do Chyrowej, aby tworzyć to miejsce, przy okazji ucząc się tradycyjnych technik ciesielskich” – mówi założyciel Fundacji na rzecz kultury rodzimej Ziemowit Łoś – Kamiński.
Przedsięwzięcie w Chyrowej które rozpoczęło się w styczniu 2025 roku jest realizowane pod nadzorem mistrza ciesielskiego, a także w konsultacji z naukowcami z zakresu archeologii, etnografii i architektury. W osadzie budowane będą chaty, wały, palisady, wszystko z jak najwierniejszym odtworzeniem budowli słowiańskich jakie istniały w X wieku. W dalszych planach jest także hodowla zwierząt, uprawa ziemi m.in. rekonstrukcja słowiańskich technik rolnych.
„Docelowo, będzie to największy w Polsce obiekt, rekonstruujący realia życia Słowian sprzed 1000 lat, a co dla twórców najważniejsze: będzie to także najbardziej wierna rekonstrukcja słowiańskiej osady obronnej na świecie! Budujemy bez gwoździ, drewno obrabiamy tradycyjnymi technikami ciesielskimi, tak, aby stworzyć miejsce autentyczne i przez to unikatowe” – mówi Ziemowit Łoś – Kamiński.
Inicjatorzy budowy osady zapraszają wolontariuszy do wspólnego budowania Osady Słowiańskiej w Chyrowej. Kolejny turnus odbędzie się w terminie 14 – 18 kwietnia. Zgłoszenia: wislanie@gmail.com
O Osadach Słowiańskich z X wieku :
Osada słowiańska z X wieku, choć nie pozostawiła po sobie trwałych budowli kamiennych, zachwycała prostotą i funkcjonalnością dostosowaną do warunków naturalnych oraz społecznych potrzeb ówczesnych mieszkańców.
Budowa i materiały
Domostwa mieszkalne:
Większość chat budowano z drewna, które było powszechnie dostępne. Stosowano techniki zrębu, a typową konstrukcją były półziemianki (domy częściowo wkopane w ziemię) oraz ziemianki, które zapewniały lepszą izolację cieplną. Ściany budowano z drewnianych bali, a dachy kryto strzechą lub trzciną. Wnętrza takich domostw były niewielkie, często jednopokojowe, z centralnie umieszczonym paleniskiem służącym jako źródło ciepła i do przygotowywania posiłków.
Elementy obronne:
W obliczu zagrożeń zewnętrznych, mieszkańcy budowali także mniejsze grody – otoczone wałami, fosami i palisadami z drewnianych bali. Tego typu fortyfikacje miały chronić najważniejsze siedziby lokalnych wódzów i stanowić schronienie w razie ataku.
Układ osady
Rozmieszczenie budynków:
Osady zazwyczaj były rozlokowane w sposób organiczny – domy stawiano w skupiskach, często wzdłuż brzegów rzek lub na lekko wyniesionym terenie, co zapewniało lepszą ochronę przed powodziami. Brak precyzyjnego planowania przestrzennego charakteryzował wczesnosłowiańskie osady – budynki powstawały stopniowo, dostosowując się do uwarunkowań terenu.
Funkcje społeczne:
Poza domostwami, centralnym punktem osady często był gród, który nie tylko pełnił funkcję obronną, ale także stanowił ośrodek administracyjny i kultu religijnego. Na wiecach mieszkańcy wspólnie podejmowali decyzje dotyczące dobra całej społeczności, co odzwierciedlało egalitarny charakter ówczesnego życia.
Wygląd i codzienne życie
Osada charakteryzowała się prostotą form – budynki były niewielkie, ale solidnie wykonane. Użycie naturalnych materiałów, takich jak drewno, glina i strzecha, gwarantowało, że konstrukcje szybko się budowały i można je było łatwo naprawiać. Choć osady nie imponowały przepychem, ich funkcjonalny charakter odpowiadał potrzebom rolniczych i wojowniczych społeczności słowiańskich.
Mieszkańcy osady zajmowali się głównie rolnictwem, hodowlą zwierząt oraz rzemiosłem (np. garncarstwem, tkactwem, kowalstwem). Domostwa były miejscem nie tylko życia rodzinnego, ale i miejscem produkcji codziennych narzędzi oraz artykułów użytkowych, co podkreślało samowystarczalny charakter osadnictwa.
Na podstawie dostępnych źródeł – zarówno archeologicznych rekonstrukcji, jak i opracowań historycznych m.in. opartych o badania nad kulturą dawnych Słowian oraz artykułach o osadach słowiańskich – można stwierdzić, że osady słowiańskie z X wieku były niewielkimi, funkcjonalnymi skupiskami domostw zbudowanymi głównie z drewna i gliny. Ich układ był spontaniczny, dostosowany do lokalnych warunków, a centralnym punktem był często gród, pełniący funkcje obronne i administracyjne. Taka forma budownictwa i organizacji życia doskonale odpowiadała potrzebom społeczeństwa opartego na rolnictwie, rzemiośle i wspólnotowych tradycjach decyzyjnych.
Czytelna funkcjonalność, wykorzystanie naturalnych materiałów oraz elastyczność w organizacji przestrzeni to kluczowe cechy, które umożliwiały słowiańskim społecznościom przetrwanie w burzliwym okresie wczesnego średniowiecza.
