Choć dziś nie ma po nim śladu w przestrzeni miejskiej, kościół św. Barbary w Dębicy był niegdyś jednym z ważniejszych obiektów sakralnych miasta. Jego historia sięga połowy XVII wieku i wiąże się nie tylko z życiem religijnym, ale również społecznym Dębicy. Z czasem świątynia została rozebrana, a jej lokalizacja zapomniana – do czasu, gdy współczesność zaczęła odkrywać jej przeszłość spod warstw ziemi.
Fundacja i lokalizacja
Kościół został wzniesiony w 1651 roku z fundacji Andrzeja i Katarzyny Niwińskich jako filialna świątynia parafii św. Jadwigi. Usytuowano go w tzw. Nowej Dębicy, na zachód od Potoku Gawrzyłowskiego – w rejonie dzisiejszych ulic Kościuszki i Piekarskiej.
Obok znajdował się również cmentarz przykościelny oraz szpital dla ubogich, co podkreślało nie tylko religijny, ale i charytatywny charakter tego miejsca. Przez ponad 130 lat kościół pełnił funkcję lokalnego centrum duchowego dla mieszkańców rozrastającego się przedmieścia Dębicy.
Zniszczenia, odbudowa i kres działalności
W czasie potopu szwedzkiego kościół uległ poważnym zniszczeniom. Dzięki determinacji mieszkańców został odbudowany w 1705 roku. Niestety, jego los został przypieczętowany pod koniec XVIII wieku – w 1789 roku, w ramach polityki józefińskiej, świątynia została przeniesiona na cmentarz parafialny i przekształcona w kaplicę pogrzebową. Tam służyła wiernym do 1831 roku, po czym popadła w ruinę i z czasem została rozebrana.
Zapomniany cmentarz i współczesne odkrycia
Jednym z ciekawszych wątków związanych z tym miejscem jest los dawnego cmentarza. Choć formalnie przestał istnieć wraz z likwidacją kościoła, miejsce to nadal kryje ludzkie szczątki. Podczas prac budowlanych prowadzonych współcześnie w rejonie dawnych ulic Spółdzielczej i Piekarskiej, zdarza się, że robotnicy natrafiają na kości ludzkie – świadectwa dawnych pochówków.
Odkrycia te stanowią nie tylko zagadnienie archeologiczne, ale też przypomnienie, że współczesna Dębica wciąż spoczywa na fundamentach swojej wielowiekowej historii.
Dziedzictwo i znaczenie
Dziś o kościele św. Barbary przypomina jedynie jego nazwa w dokumentach historycznych oraz nieco zapomniana ścieżka sakralna w miejskim przewodniku turystycznym. Nie istnieje żaden jego oryginalny element w przestrzeni miejskiej – ani budynek, ani tablica, ani nawet oznaczenie miejsca, gdzie niegdyś stał.
Warto jednak pielęgnować pamięć o tej świątyni, która przez ponad stulecie była miejscem modlitwy, opieki nad ubogimi i pochówków. Była integralną częścią ówczesnej Dębicy – miasta, które dopiero kształtowało swoją tożsamość.
