Rytm życia przedwojennej Dębicy wyznaczał niewątpliwie rytm kościelnych dzwonów budzących mieszkańców swoim wezwaniem na jutrznię, przypominających o południowej modlitwie Anioł Pański oraz o zbliżającym się zmroku modlitwą nieszporów.
Zdecydowana większość mieszkańców była wyznania rzymskokatolickiego i gromadziła się wokół swojej parafialnej świątyni, dębickiej fary pw. Św. Jadwigi i Małgorzaty, której duszpasterze cieszyli się szczególnym uznaniem mieszkańców miasta i okolicznych miejscowości, wchodzących w skład rozległej wówczas parafii. Warto przypomnieć ich sylwetki, zwłaszcza tych, którzy wywarli niewątpliwy wpływ na życie i codzienność mieszkańców Dębicy na szeroko pojętym przełomie XIX i XX wieku, kształtując ich religijność, przekazując im prawdy wiary oraz ucząc zasad chrześcijańskiego życia.
Szczególnie warto podkreślić rolę jaką odgrywali nie tylko na forum parafii lub miasta księża kanonicy: Eugeniusz Wolski i Władysław Kopernicki, których aktywna działalność wykraczała daleko poza opiekę duszpasterską; a także szkolni katecheci: księża Błażej Kotfis i Teofil Dec. Nadawali oni ton życiu miejscowej społeczności i im poświęcony będzie niniejszy cykl.
Ksiądz Eugeniusz Wolski przyszedł na świat 28 I 1848 roku w Otfinowie (okolice Dąbrowy Tarnowskiej), w ówczesnym Województwie Krakowskim. Pochodził z niezamożnej, patriotycznej rodziny, w której odebrał podstawy wychowania religijno-patriotycznego. Jego ojcem by Kazimierz, organista w otfinowskim kościele pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, matką zaś Julianna z domu Kęcka. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Otfinowie a następnie do cesarsko-królewskiego gimnazjum państwowego w Tarnowie. Tutaj też w tarnowskim Instytucie Teologicznym (w latach 1867-1871) odbył studia teologiczne i w dniu 6 VIII 1871 roku przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Józefa Alojzego Pukalskiego. Od 11 września został skierowany na swoją pierwszą placówkę duszpasterską i pełnił posługę, jako wikary w Zdziarcu, zaś od 6 XI 1872 roku w Zagórzu, po czym w 1876 roku powrócił, pierwotnie, jako administrator, następnie zaś proboszcz, do parafii pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Zdziarcu, w której kontynuował rozpoczętą przez swojego poprzednika ks. Tomasza Turza, budowę nowej świątyni a także doprowadził do wznowienia po kilkudziesięcioletniej przerwie działalność wielu bractw kościelnych, których był gorącym orędownikiem, czemu miał dać wyraz podczas swojej wieloletniej posługi w Dębicy.
Probostwo dębickie objął w sierpniu 1885 roku i spędził na nim niemalże czterdzieści lat. Podczas swojej dębickiej posługi aktywnie zaangażował się nie tylko w prace związane z prowadzeniem parafii oraz działalnością duszpasterską ale także stał się jedną z najważniejszych osobowości spośród mieszkańców Dębicy, o którym po jego śmierci w 1924 roku pisano: „Obdarzony niezwykłą inteligencją, wykształceniem a przede wszystkim nieugiętym charakterem i granitową wolą, dał się poznać, jako człowiek niecodzienny, który przez 40 lat z górą był w Dębicy duszą wszystkich poczynań publicznych, narodowo-patriotycznych, oświatowych i filantropijnych”. Widząc dość opłakany stan dębickiej świątyni przystąpił do jej generalnego remontu oraz rozbudowy. Prace trwające od lat 90. XIX wieku zakończyły się tuż przed wybuchem I wojny światowej w 1914 roku. W ich wyniku świątynia uzyskała nie tylko nowe wyposażenie wnętrza ale także stanowiącą jej wizytówkę po dzień dzisiejszy, wysmukłą wieżę, która stała się odtąd poniekąd symbolem dębickiego krajobrazu. Ksiądz Wolski przyczynił się także do odnowienia drewnianego kościółka pw. Św. Stanisława w poddębickiej Pustyni oraz wybudowania kaplicy na dębickiej Wolicy (1910 rok). Wybudował także nową plebanię przy dębickiej farze.
W swojej działalności szczególny nacisk położył ks. Wolski na szeroką posługę duszpasterską, ze szczególnym naciskiem na działalność rekolekcyjną, kaznodziejską i katechizacyjną. Od 1890 roku regularnie organizował w Dębicy misje parafialne, prowadzone przez redemptorystów z Tuchowa lub krakowskich jezuitów. Przyciągały one rzesze mieszkańców nie tylko samej Dębicy ale i okolicznych miejscowości a także wojskowych z dębickiego garnizonu. O ich popularności i duchowej potrzebie ich odbywania w Dębicy, świadczą najlepiej liczby. W 1892 roku, podczas misji parafialnych trwających od 26 listopada do 6 grudnia wyspowiadano ponad 3000 osób a wielu parafian wstąpiło w szeregi rozlicznych towarzystw katolickich m. in. założonego przez ks. Wolskiego Towarzystwa Wstrzemięźliwości czy też bractw: różańcowego oraz szkaplerznego. W sumie, do 1913 roku, ks. Wolski urządzał ośmiokrotnie misje i rekolekcje ludowe. Dużą popularnością cieszyły się, również rokroczne rekolekcje dla inteligencji oraz skierowane do młodzieży, nie tylko szkolnej, prowadzone przez wspominanych już jezuitów ale także przez krakowskich księży misjonarzy. Ks. Wolski dbał o porządek odprawianych nabożeństw nie tylko w niedzielę i dni świąteczne ale także w dni powszednie. Organizowano liczne nabożeństwa: różańcowe w październiku, majowe do Najświętszej Maryi Panny, czerwcowe do Najświętszego Serca Pana Jezusa. Na jego polecenie, od roku 1896, zaprowadzono w kościele Drogę Krzyżową. Odprawianą nie tylko w Wielki Piątek ale wraz z Gorzkimi Żalami przez okres całego Wielkiego Postu. Zaprowadzone zostały także specjalne nauki katechetyczne dla dzieci mających przystąpić do pierwszej komunii świętej. Wielką wagę przywiązywał nie tylko do szkolnej katechezy, ale także zaprowadził coniedzielną katechizację dla osób starszych. Odbywała się ona w kościele parafialnym w niedzielne popołudnia i skierowana była do „starszych, dzieci i sług”. Szczególnie ważnym w pracy duszpasterskiej była dla ks. Wolskiego działalność na terenie parafii różnorakich grup i stowarzyszeń katolickich mających na celu odnowienie życia duchowego, ale i moralnego parafian. Od 1883 roku działało Towarzystwo Św. Józefa; ok. 1890 roku powstało bractwo różańcowe oraz koła żywego różańca. W kolejnych latach powstały: bractwo szkaplerzne, wznowieniu uległa działalność istniejącego jeszcze w XVIII wieku Bractwa Św. Anny, stawiające sobie za cel pogłębienie pobożności wśród wiernych; Arcybractwo wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu oraz III Zakon Św. Franciszka.
Zdając sobie sprawę jak ważne jest przyciągnięcie jak najszerszych rzesz społeczeństwa do Kościoła, realizując jednocześnie program społecznej nauki kościoła, wyłożony przez papieża Leona XIII w bulli „Rerum Novarum”, specjalną opieką otoczył licznie działające na terenie parafii katolickie stowarzyszenia i organizacje społeczne, niejednokrotnie inicjując ich działalność. Rozwinął czytelnictwo prasy katolickiej oraz książek podejmujących tematykę chrześcijańską, pomagał w zakładaniu czytelni ludowych, a także mocno zaangażował się w utworzenie osobnej czytelni przeznaczonej dla kolejarzy. Na początku XX wieku dębiccy parafianie chętnie czytali, m. in.: „Gazetę Niedzielną” oraz wydawane przez jezuitów: „Głos Katolicki” i „Chorągiew Maryi”. Zdając sobie sprawę z potrzeby jak najlepszej edukacji młodych pokoleń dębiczan gorąco wsparł ideę powołania do życia szkoły średniej – wydatnie przyczyniając się do założenia, w 1900 roku, państwowego gimnazjum im. Franciszka Józefa. Nie zapominał jednocześnie o szkolnictwie powszechnym. Inicjował także rożnego rodzaju przedsięwzięcia natury gospodarczej, których celem było polepszenie sytuacji społeczno-gospodarczej na terenie parafii, jak m. in.: Towarzystwo Wzajemnych Kredytów (1913), Towarzystwo Handlowe oraz Kasy Raiffeisena.
Odebrawszy przepojone miłością do utraconej Ojczyzny wychowanie w domu rodzinnym, pielęgnował poczucie Polskości na wielu płaszczyznach. Z pietyzmem obchodził kolejne rocznice narodowe. W 1894 roku w setną rocznicę Insurekcji Kościuszkowskiej, zorganizował wielkie nabożeństwo, celebrował także kolejne rocznice wybuchu powstań: listopadowego z 1831 roku oraz styczniowego z 1863, urządzające nabożeństwa za „poległych bohaterów” oraz „w obronie Ojczyzny”. W 1913 roku w pięćdziesiątą rocznicę wybuchu powstania styczniowego zainicjował szczególne upamiętnienie pochodzących z Dębicy oraz okolic uczestników powstania styczniowego stawiając na dębickim cmentarzu, na grobie jednego z powstańców, pamiątkowy krzyż, w którego poświęceniu, w dniu 22 stycznia, podczas uroczystego nabożeństwa żałobnego uczestniczyły rzesze mieszkańców miasta, z uczniami dębickiego gimnazjum na czele. Zaś w rocznicę narodowej tragedii III rozbioru Polski w 1895 roku zorganizował błagalne nabożeństwo o przywrócenie niepodległości państwu polskiemu. W okresie Bożego Narodzenia wprowadził zwyczaj odgrywania przez dzieci „Jasełek Polskich”, nawiązujących swą tematyką do wielkich polskich tradycji i historycznych zwycięstw. Podczas I wojny światowej organizował pomoc materialną, żywnościową dla najbardziej dotkniętych działaniami wojennymi mieszkańców Dębicy, wówczas też został przewodniczącym Miejskiego Komitetu Ratunkowego a także doprowadził do powstania w Dębicy oddziału Komitetu Książęco-Biskupiego, który na terenie diecezji tarnowskiej miał zajmować się sierotami. Od samego początku był blisko związany z kręgami narodowej prawicy a następnie z endecją.
W 1896 roku zaangażował się w powstanie organizacji: Stowarzyszenia Sokołów oraz Stowarzyszenia Ojczyzna, do którego należeli przedstawiciele dębickich mieszczan, rzemieślników oraz inteligencji zaś w 1915 roku włączył się w prace dębickiego oddziału Naczelnego Komitetu Narodowego. Podczas uroczystości związanych z odsłonięciem Tarczy Legionów w Dębicy, 18 czerwca 1916 roku, celebrował Mszę Świętą, podczas której wygłosił pełne żaru patriotyczne kazanie poświęcone Konstytucji 3-go Maja i walce Polaków o niepodległość. Z wielką radością przyjął odzyskanie przez Polskę niepodległości, czemu dał wyraz w okolicznościowej mowie, wygłoszonej do mieszkańców miasta.
Tak szeroka działalność księdza Eugeniusza Wolskiego nie pozostawała niezauważona przez jego kościelnych zwierzchników. W latach 1893-1895 pełnił funkcję notariusza dekanatu ropczyckiego a w latach 1895-1917 był jego dziekanem. Od 1900 roku wchodził w skład Konsystorza biskupiego w Tarnowie, w którym w latach 1900-1918 był radcą honorowym, zaś w latach 1911-1918 sprawował funkcję doradcy proboszcza. Jako komisarz biskupi zajmował się sprawami małżeńskimi wiernych oraz kwestiami dyscyplinarnymi i karnymi wśród księży. Był specjalnym delegatem biskupim do spraw nauki religii w dekanacie i w dębickim gimnazjum, komisarzem Towarzystwa Kapłańskiego św. Józefa oraz Towarzystwa św. Wojciecha, mającego na celu wspieranie muzyki kościelnej.
29 VI 1882 roku otrzymał godność kanonika a w 1891 prałata. W uznaniu za swoje zasługi i szeroką działalność, 3 III 1894 roku, papież Leon XIII uczynił go honorowym szambelanem papieskim a w 1905 roku cesarz Franciszek Józef I zamianował go kawalerem orderu cesarskiego.
Ksiądz Eugeniusz Wolski zmarł 19 X 1924 roku, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Dębicy. Po jego śmierci podkreślano, że całym swoim życiem, słowem i przykładem dawał „wzór człowieka wielkich zasad, pięknego charakteru i ukochania ideału Chrystusa”. W uznaniu dla jego zasług, społeczność miasta Dębicy, w połowie lat 30. XX wieku, nadała jednej z miejskich ulic, położonych koło gimnazjum, jego imię.
Arkadiusz Stanisław Więch
Artykuł ukazał się po raz pierwszy na portalu ziemiadebicka.pl w grudniu 2013 roku
