1 lutego 2021 roku decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rejestru zabytków nieruchomych została wpisana Synagoga Nowomiejska w Dębicy przy ul. Krakowskiej. Wniosek o wpis do rejestru zabytków 25 listopada 2020 roku złożyła Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie.
Synagoga Nowomiejska w Dębicy to jeden z najstarszych istniejących budynków w mieście. Wzniesiony w połowie XVIII w. na miejscu wcześniej tam istniejącej synagogi budynek liczy dziś blisko 250 lat i jest jednym z nielicznych w mieście budynków świadczących o kilkusetletniej obecności w Dębicy Żydów. W 2017 roku po ponad 60 latach zakończony został handel w budynku dawnej synagogi. Od tego czasu stoi ona zamknięta.
Murowany budynek dębickiej synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu późnobarokowym. We wschodniej części znajdowała się sala modlitw, natomiast w zachodniej obszerny przedsionek, nad którym znajdował się babiniec. Od południa bożnica była otoczona przybudówkami.
Główna sala modlitewna trójnawowa, z przykrytym płaskim stropem ma wymiar 16 na 30 metrów i jest przykryta płaskim stropem. Dzielą je cztery masywne, wieloboczne filary tworząc dziewięć pól, na których do niedawna znajdowały się stoiska handlowe. Synagoga pod tynkiem posiada ciekawą polichromię.
Podczas II wojny światowej Niemcy spalili wnętrze synagogi. Po wojnie w synagodze mieściły się magazyny zboża PZGS. W 1954 roku decyzją Miejskiej Rady Narodowej w Dębicy budynek synagogi gruntownie wyremontowano i przeznaczono na obiekt handlowy.
Podczas remontu użyto materiału rozbiórkowego z synagogi staromiejskiej, białą farbą zamalowano cenne polichromie i usunięto liczne rzeźby, co spowodowało liczne protesty lokalnych kongregacji i społeczeństw żydowskich, które już wcześniej nie zgadzały się na remont budynku.
W 1994 roku Rada Miejska podjęła uchwałę na mocy której bożnica miała zostać przeznaczona na muzeum, w którym miała znaleźć się m.in. ekspozycja poświęcona dębickim Żydom, którzy w przedwojennej Dębicy stanowili 20 procent społeczności, a których większość zginęła w obozie koncentracyjnym w Bełżcu.
Z myślą o takim jego przeznaczeniu wyremontowano na koszt miasta bożnicę. Rok później, w 1995 roku na mocy ustawy z 1997 roku o restytucji mienia żydowskiego synagogę odzyskała Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. Za zgodą gminy wyznaniowej w w budynku dawnej synagogi do 2017 roku była prowadzona działalność handlowa.
O tamtego czasu obiekt jest sporadycznie udostępniany mieszkańcom. Dwa lata temu w dawnej synagodze odbył się koncert z okazji Dnia Pamięci o żydowskich mieszkańcach miasta.
25 listopada 2020 roku Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie złożyła wniosek o wpisanie budynku synagogi do rejestru zabytków. 1 lutego 2021 roku decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dawna synagoga w Dębicy została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych.
„Właściciel obiektu w porozumieniu z urzędem konserwatorskim powinien rozpocząć działania zmierzające do wykonania prac remontowych m.in. izolacji, osuszenia, wymiany tynków zewnętrznych oraz do przeprowadzenia odkrycia i konserwacji polichromii ściennej jaka znajduje się wewnątrz. Urząd Konserwatora Zabytków jest gotowy do współpracy, określenia szczegółowych wytycznych. Istnieje możliwość aplikowania o pozyskanie środków -dofinansowania ze strony Ministra Kultury, Urzędu Marszałkowskiego, Podkarpackiego Konserwatora Zabytków, Gminy Miasta Dębica i Starostwa Powiatowego” – mówiła w 2021 roku w rozmowie z portalem ziemiadebicka.pl Beata Kot, Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków.
