Jodłowa po raz pierwszy, Pilzno po raz drugi, a Dębica po raz trzeci włączyły się w organizację obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na terenie Województwa Podkarpackiego. Na liście 70 miejscowości które włączyły się w tegoroczne obchody, w których do II wojny św. współistniały obok siebie społeczności polsko – żydowskie próżno szukać Brzostka w którym przed wojną Żydzi stanowili większość społeczności. I prawie wszyscy zostali wymordowani w czasie II wojny światowej.
W tym roku po raz pierwszy w obchody XI Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu włączyła się Jodłowa. Organizatorami uroczystości w tej miejscowości, które odbędą się 30 stycznia są: Parafia pw. św. Stanisława BM w Jodłowej, Liceum Ogólnokształcące im. B. Głowackiego w Jodłowej, Szkoła Podstawowa nr 1. Im. Ks. Franciszka Blochnickiego w Jodłowej, Hufiec ZHP Dębica, Zakład Historii i Kultury Żydów w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Podkarpackie Kuratorium Oświaty, Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli i Wspólnota Drzewo Oliwne.
Program uroczystości:
9:00 – 9:30 Modlitwa za pomordowanych oraz złożenie kwiatów na zbiorowej mogile Żydów w Przeczycy
9:45 – 11:00 Sesja naukowa pt. Historia i kultura Żydów naszym wspólnym dziedzictwem
Prof. Wacław Wierzbieniec (UR), Społeczność żydowska w II Rzeczypospolitej w miastach oraz na wsi – podobieństwa i różnice.
Prof. Elżbieta Rączy (UR, IPN), Źródła do dziejów stosunków polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej w Jodłowej Dr Danuta Pustelak (UR), Relacje polsko-żydowskie w Galicji w II połowie XIX w. (na wybranych przykładach) Dr Daniek Starzyński (UJ), Zbigniew Niziński (Fundacja „Pamięć która trwa” Warszawa), Żydzi w Jodłowej i ich cmentarz
Dyskusja
11:30 – 12:00 Prezentacja książki dr Juliana Kapłona, Kronika wspomnień, t.4, Ci, którzy byli wśród nas… Żydzi w Jodłowej (Sala przy kościele pw. św. Stanisława BM w Jodłowej)
12:15 – 12:30 Odsłonięcie obelisku upamiętniającego mieszkańców Jodłowej, którzy ratowali swoich żydowskich sąsiadów podczas okupacji niemieckiej
W Jodłowej pierwsi Żydzi pojawili się najprawdopodobniej w XVIII wieku, a gmina wyznaniowa żydowska powstała w XIX wieku. Mieszkańcy wyznania mojżeszowego w Jodłowej nie stanowili jakiejś znaczącej społeczności. W roku 1882 roku w Jodłową ogółem zamieszkiwało 3 282 osób, w tym 280 Żydów. W roku 1921 podczas spisu powszechne go odnotowano w tej miejscowości 306 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło 7,8% całej populacji Jodłowej. Trudne warunki ekonomiczne na przełomie XIX i XX w. zmusiły wielu jodłowskich Żydów do emigracji zarobkowej. Przed wybuchem II wojny światowej w miejscowości pozostało już tylko 195 Żydów. Po zajęciu Jodłowej przez hitlerowców miejscowi Żydzi zostali poddani licznym represjom. Niemcy zbezcześcili synagogę i nakazali spalić święte księgi. 1 lipca 1942 r. doszło co zagłady prawie całej społeczności żydowskiej w Jodłowej. Tego dnia 165 Żydów zostało rozstrzelanych w egzekucji w lesie przeczyckim. Po drodze na miejsce kaźni niemieccy żołnierze zabili 21 osób. Kolejne akty eksterminacji i mordowania ludności żydowskiej nastąpiły 3 sierpnia 1942 r., kiedy to Niemcy zamordowali kolejne 22 osoby, ukrywające się w różnych miejscach. Karę śmierci niemiecki okupant wymierzył także kilku polskim rodzinom pomagającym w ukrywaniu Żydów.
Pilzno
W obchody Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu po raz drugi włączyło się także Pilzno. 1 lutego 2019 r. o godz. 9.00 na rynku w Pilźnie nastąpi odczytanie nazwisk żydowskich mieszkańców Pilzna, zgodnie z zachowaną dokumentacją archiwalną. Godzinę później, w Domu Kultury w Pilźnie odbędzie się spotkanie edukacyjne z uczniami, połączone z wyświetleniem prezentacji multimedialnej „Społeczność żydowska Pilzna na przestrzeni wieków” oraz z koncertem muzyki żydowskiej w wykonaniu pedagogów muzycznych i wychowanków Domu Kultury, w hołdzie żydowskim mieszkańcom miasta.
Dębica
30 stycznia, po raz trzeci obchodzony będzie w Dębicy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Uroczystość odbędzie się w ramach obchodów XI Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu. Tegoroczne obchody są znacznie skromniejsze niż te w minionych dwóch latach, kiedy to w Muzeum Regionalnym odbyła się projekcja filmu pt. ,,Chleba naszego powszedniego” opowiadająca o rodzinie Ulmów, która podczas II wojny światowej ratowała Żydów z Markowej oraz sesja naukowa „Historia Żydów Dębickich”, podczas której wykłady dla młodzieży gimnazjalna z terenu Dębicy wygłosili Jacek Dymitrowski , dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy oraz Ireneusz Socha.
Program obchodów:
11.00- 12.00 – złożenie wiązanek kwiatów w Parku Jordanowskim w miejscu po byłym getcie żydowskim
12.15- 12.30 – uczczenie pamięci Leokadii i Aleksandra Mikołajkowów ratujących Żydów podczas II wojny światowej
12.45- 13.15 -uczczenie pamięci 500 dębickich Żydów zamordowanych przez okupanta niemieckiego w masowej egzekucji w lipcu 1942 roku
Na liście miejscowości które włączyły się w jubileuszowe obchody Dnia Pamięci Ofiar Holokaustu próżno szukać Brzostku. Jest to tym bardziej zaskakujące, że w Brzostku zdecydowaną większość społeczności (ponad 500 osób) przed II wojną światową stanowili Żydzi. Większość z nich została rozstrzelana w okresie okupacji przez Niemców.
Gminę żydowską w Brzostku w skład której wchodziło 20 okolicznych miejscowości utworzono przed 1845 r. Społeczność żydowska która zajmowała się głównie handlem, rzemiosłem i usługami liczyła 500 osób. W Brzostku była synagoga, cheder, mykwa i cmentarz. Podczas II wojny światowej zdecydowana większość Żydów z Brzostka i okolicznych miejscowości została rozstrzelana. Nieliczni, którzy ocaleli wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, Australii i Wielkiej Brytanii. Ślady po obecności społeczności żydowskiej w Brzostku powoli się zacierały, jak np. powstały w II połowie XIX wieku, mający ponad jeden hektar cmentarz, który został zniszczony przez Niemców już w czasie wojny. Na ogrodzonym drewnianym płotem cmentarzu, przy bramie wejściowej którego znajdował się dom pogrzebowy Niemcy dokonywali egzekucji. Po II wojnie światowej pozostałości po cmentarzu, na którym pochowanych zostało 446 Żydów uległy dalszemu zniszczeniu: kamień z nagrobków wykorzystywano na cele budowlane i gospodarcze, pozostałości ogrodzenia rozebrano. Następowała dalsza dewastacja nekropolii. Do 2008 roku kiedy to dawnym cmentarzem, wówczas zwykłą łąką zainteresował się potomek brzosteckich Żydów prof. Jonathan Webber z Oxfordu. Dzięki zaangażowaniu profesora Webbera, potomków brzosteckich Żydów i włączeniu się w inicjatywę burmistrza Leszka Bieńka, Urzędu Miejskiego w Brzostku oraz Muzeum Okręgowego w Tarnowie udało się częściowo zrekonstruować kirkut. Uroczysta rekonsekracja cmentarza żydowskiego w Brzostku odbyła się 14 czerwca 2009 roku. Dziś na brzosteckim kirkucie stoi 50 macew upamiętniających żydowskich mieszkańców Brzostku.
Pomysłodawcą i głównym organizatorem Międzynarodowego Dnia Pamięci o Holokauście na Podkarpaciu jest prof. Wacław Wierzbieniec z Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. W 2012 r. włączył się w ich organizację także Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie.
