Kiedy 31 lat temu, 17 grudnia 1988 roku został zarejestrowany ogólnopolski Związek Sybiraków w ciągu kilku miesięcy w jego szeregach znalazło się ponad 99 tysięcy członków. Szacuje się, że na Sybir w kilkunastu zsyłkach na przestrzeni ponad 200 lat trafiło od 300 tysięcy do 1 miliona Polaków. To sami zesłańcy, którym udało się powrócić do Polski z wywózki, ich dzieci, wnukowie i prawnukowie zaangażowali się działalność związku, aby upamiętnić zesłanych i ich losy. Dzisiaj po ponad 30 latach działalności szeregi Związku Sybiraków znacząco się przerzedziły. Jak mówił podczas jubileuszu 30 -lecia Koła Terenowego Związku Sybiraków w Dębicy prezes Zarządu Krajowego Związku Sybiraków Kordian Borejko dzisiaj organizacja liczy niespełna 20 tysięcy członków, ale ci którzy działają w kołach terenowych na terenie całego kraju starają się kultywować pamięć o zesłańcach i pozostawić dla następnych pokoleń pamiątki po nich.
Jak powiedział w swoim wykładzie podczas jubileuszu dębickich sybiraków, który odbył się w 6 kwietnia br. w DK „Mors” Jacek Dymitrowski, dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy historia zsyłek Polaków na Syberię sięga XVII wieku. „W XVII wieku były dwie wielkie zsyłki Polaków na Sybir. Pierwsza objęła konfederatów barskich, których na Syberię zesłano około 14 tysięcy, natomiast druga która miała miejsce około 20 lat później objęła uczestników Insurekcji Kościuszkowskiej, których było około 20 tysięcy. Spora cześć z nich została relatywnie szybko zwolniona na mocy amnestii ogłoszonej przez cara po śmierci carycy Katarzyny Wielkiej. Kolejne zsyłki miały miejsce w XIX wieku. Polacy wtedy trzy razy byli wywożeni na Syberię. Pierwsza wywózka miała miejsce po kampanii napoleońskiej około 1812 rku, druga po Powstaniu Listopadowym i trzecia po Powstaniu Styczniowym. Po obu tych powstaniach wywieziono na Sybir ponad 80 tysięcy Polaków” – powiedział Jacek Dymitrowski.
Kolejne wielkie zsyłki Polaków na Syberię miały miejsce po agresji ZSRR na Polskę. Sowieci przesiedlili wówczas setki tysięcy polskich mieszkańców Kresów. 14 czerwca 1941 w nocy rozpoczęła się sowiecka akcja przeciwko ludności zajętej Litwy. W pierwszym tygodniu wywieziono na Syberię około 30 tysięcy osób. W latach 1941–1952 Sowieci wywieźli z Polski około 132 tysięcy osób . Z tej liczby zginęło 28 tysięcy. Kolejna akcja zsyłek miała miejsce w 1951 roku. Podczas tej akcji wywieziono 4 tysiące rodzin chłopskich. Łącznie było to ponad 16 tysięcy osób, które władza ludowa uznała za wrogów kolektywizacji.
Historia Koła Terenowego Związku Sybiraków w Dębicy
Koło Związku Sybiraków w Dębicy powstało 23 lipca 1989 roku. W chwili rejestracji liczyło 62 członków zwyczajnych i 10 sympatyków – członków rodzin sybirackich. W 2015 roku było już tylko 16 członków zwyczajnych i 10 członków wspierających. W kolejnych latach ta liczba się niestety sukcesywnie zmniejszała.
Organizatorami sybirackiego ruchu w dawnym województwie tarnowskim byli: Jerzy Ćwirko Godycki i Zbigniew Godzisz. Pierwszym Prezesem Koła przez 3 kadencje do 2003 roku był Zbigniew Godzisz. Od czerwca 2003 roku obowiązki Prezesa Koła pełni do chwili obecnej Maria Aktyl. Przez kilkanaście lat kapelanem dębickiego Koła Sybiraków był ks. prałat Stanisław Fiołek.
Członkowie koła zainicjowali i podjęli szereg działań mających na celu utrwalenie pamięci o ofiarach stalinowskiego reżimu, o rodakach deportowanych z ojczystej ziemi na daleką Syberię.
15 sierpnia 1990 roku Sybiracy przekazali w darze Parafii św. Jadwigi w Dębicy gobelin z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. W tym samym roku 17 września w Dniu Sybiraka, w czasie uroczystej Mszy Świętej nastąpiło poświecenie i odsłonicie tablicy pamiątkowej w Kościele św. Jadwigi w Dębicy ufundowanej przez Sybiraków, a poświęconej pamięci zesłanym na Syberię w latach 1940 – 1946.
Trzy lata później, 17 września 1993 roku ks. Biskup Tarnowski Władysław Bobowski dokonał poświęcenia sztandaru dębickiego Koła i Symbolicznego Grobu Sybiraka zbudowanego własnoręcznie przez członków Koła na Cmentarzu Wojskowym w Dębicy, jako symbol czci i szacunku współtowarzyszom niedoli, którzy pomordowani, lub zmarli na nieludzkiej ziemi tam musieli pozostać, a szczątki ich nigdy nie wróciły do Ojczyzny.
W 1994 roku utworzona przez Koło Sybiracka Izba Pamięci zostaje przeniesiona z ulicy Wielopolskiej na ulicę Rzeszowską przy Galerii Miejskiej. Tutaj wśród pamiątek przywiezionych z Syberii poczesne miejsce zajmuje mapa ZSRR z zaznaczonymi miejscami zesłań, więzień i lagrów oraz tablica z listą zmarłych członków Koła, Sybiraków zmarłych na zesłaniu, członków rodzin i zmarłych Sybiraków po powrocie do kraju – mieszkańców Dębicy. W 2006 roku Galeria Sztuki zostaje przeniesiona na teren byłych koszar wojskowych w Dębicy przy ul. Akademickiej. W nowym obiekcie udostępnione zostaje pomieszczenie dla Izby Pamięci Sybiraków w którym zgromadzone zostają pamiątki z Syberii oraz publikacje książkowe członków koła opowiadające o losach zesłanych na Sybir. W Izbie odbywają się także lekcje historii dla młodzieży.
Dębickie Koło Związku Sybiraków przez szereg lat bardzo aktywnie działa na rzecz upamiętnienia rodaków zesłanych na Sybir. W 1998 roku w Dzień Sybiraka dzięki staraniom Zarządu Koła – Rada Miasta w Dębicy podejmuje uchwałę i plac przed dworcem PKP otrzymuje nazwę “Plac Sybiraków”, a na obelisku – drogowskazie wyryty zostaje napis: “SYBIR – 8.500 km”. W 2000 roku przy Symbolicznym Grobie Sybiraka na Cmentarzu Wojskowym w Dębicy Sybiracy umieścili urny z prochami oficerów z Katynia, Charkowa, Miednoje oraz prochy z jednego z cmentarzy z Syberii. W 2006 roku dzięki ówczesnemu burmistrzowi Dębicy Edwardowi Brzostowskiemu obok dworca PKP powstaje “Rondo Sybiraków”.
W wrześniu 2009 roku w Dniu Sybiraka Muzeum Regionalne w Dębicy otwiera stałą wystawę poświęconą Dębickim Sybirakom, a ekspozycja na symbolicznych drzwiach bydlęcego wagonu na stałe pozostaje w muzealnej sali.
