Ile dziś jest w Dębicy telefonów? Stacjonarnych i komórkowych? Kilkadziesiąt tysięcy z pewnością. Praktycznie każdy dziś posiada przynajmniej jeden aparat, a niektórzy dwa i więcej. Mniej niż sto lat temu jeden telefon w Dębicy przypadał na 160 mieszkańców. Nie do uwierzenia!
We współczesnym świecie trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie bez telefonu, które stały się nieodłącznym elementem codziennego życia. Są one z nami w różnej formie od dekad, a ich historia jest znacznie dłuższa niż mogłoby się wydawać. Początki bezprzewodowej komunikacji sięgają 1896 roku, kiedy włoski wynalazca – Guglielmo Marconi przeprowadził pierwszą w historii transatlantycką komunikację radiową. Jego prace stanowiły fundament dla rozwoju technologii radiowej i bezprzewodowej komunikacji, która w późniejszym czasie tak bardzo zmieniły nasze życie.
Początek rewolucji komunikacyjnej
Rewolucja ta dotarła do Polski po ponad trzech dekadach. Pierwsze kroki w stronę wprowadzenia komunikacji telefonicznej do Polski w latach dwudziestych XX wieku były niezwykle istotne i stanowiły przełomowy moment w historii. Już w 1921 roku powstał Polski Urząd Pocztowo-Telegraficzny, a siedem lat później po raz pierwszy uruchomiono publiczną stację radiotelegraficzną w Warszawie, która umożliwiała przesyłanie wiadomości na odległość. To właśnie te instytucje były odpowiedzialne za rozwijanie usług telekomunikacyjnych na terenie Polski. Działania te miały na celu nie tylko umożliwienie komunikacji między miastami i pojedynczymi ludźmi, ale także pomiędzy Polską a światem. Wcześniej do dyspozycji były tylko telegrafy, którymi przesyłać można było tekst, a od wtedy możliwy do przesłania był również dźwięk, co umożliwiło później powstanie radia. Urządzenia, których wówczas używano były prekursorem dzisiejszych telefonów komórkowych, choć zdecydowanie bardziej prymitywne i ograniczone pod względem funkcji. Wiodącym producentem przedwojennego sprzętu były Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne w Warszawie założone w 1931 roku, których produkty dystrybuowane były na cały kraj.
Pierwsze telefony w Dębicy
W Dębicy telefony po raz pierwszy pojawiły się nieco później, bo mniej więcej na początku lat 30. XX wieku. Miało do nich wówczas dostęp niewielu mieszkańców, były bowiem bardzo drogie i trudno dostępne. Pierwsze aparaty trafiały głównie do do państwowych instytucji takich jak urzędy, komisariaty policji czy do wojska, co znacząco ułatwiło i usprawniło ich pracę. W miarę upływu czasu coraz więcej osób było w stanie kupić sobie aparat telefoniczny, byli to jednak wtedy tylko ludzie zamożni, tacy jak prawnicy, lekarze czy właściciele przedsiębiorstw.
W 1937 roku w Dębicy zarejestrowanych były 53 telefoniczne stacje abonamentowe na około 8000 mieszkańców miasta. Oznacza to, że aparatem dysponował jeden mieszkaniec miasta na 160. Byli to cały czas wcześniej wspomniani urzędnicy, wojskowi, właściciele przedsiębiorstw oraz inni zamożni ludzie. Komunikacja wyglądała wówczas zupełnie inaczej, a numery były dwucyfrowe. Właścicielami pierwszych dębickich telefonów i przypisanych do nich numerów byli:
10 Informacja w sprawach pocztowych
90 Biuro napraw.
54 Balko Roman i Helena, dwór Latoszyn
46 Barbadzki Zenon, doktor adwokat
37 Bodner Efroim, prywatna hurtownia
19 Darłak Antoni, cegielnia i młyn Żyraków
40 Elektrownia Państwowych Przetworów Mięsnych
20 Eisen Naftali, skład żelaza i szyn
21 Gardziej Włodzimierz, magister, aptekarz
32 Gluckmann Natan, eksport jaj
16 Grunspan Natan, fabryka taczek
44 Hauser L., drukarnia
38 Hoszard Marian, dentysta
24 Hotel Krakowski, Goldman A.
56 Hotel Polski, Ringenberg Stanisław
35 Komendant Powiatowy
24 Ksiądz Kopernikcki Władysław
39 Kornreich Mozes
6 Kornreich Markus
2 Klus Bronisław, doktor lekarz
53 Laufbahn P., doktor adwokat
27 Mikołajów Aleksander, doktor lekarz
49 Munz M,. handlarz produktami rolnymi
14 Niemiec Stanisław, magister, właściciel drogerii w rynku
31 Państwowe Przetwory Mięsne
8 Pieniążek Witold, Żyraków
51 Płocka Helena, dwór Wolica
22 Naczelnik Urzędu
41 Ekspedycja pocztowa, dworzec kolejowy
91 mieszkanie technika
28 Posterunek Policji Państwowej w Dębicy
30 Posterunek Policji Państwowej w Straszęcinie
47 Preckier Kerman, skup skór surowych
3 Raczyński Edward, hrabia, centralny zarząd dóbr i lasów
43 Pałac w Zawadzie
13 Tartak Parowy
4 Reiner Izrael, eksport jaj
17 Sandhaus J., doktor lekarz
7 Sąd grodzki
12 Siostry służebniczki
5 Składnica i sklep kółka rolniczego
1 Spółdzielnia rolniczo-handlowa „Żniwo”
50 Stasicki Henryk, autodorożka
34 Szkoła – gimnazjum im. Władysława Jagiełły
9 Tacreiter Karol, inżynier, kierownik państwowego zarządu drogowego
18 Taub Feiwel, skup i eksport jaj
29 Taub i Schuss, rynek
23 Towarzystwo Wzajemnego Kredytu
26 Komenda Garnizonu
15 Powiatowa Komenda Uzupełnień
36 Zarząd gminny
11 Zarząd miejski
Starodawne telefony
Obsługa aparatów telefonicznych, które posiadali wówczas powyżej wymienieni mieszkańcy Dębicy i okolic znacząco różniła się od tej dzisiejszej. Wczesne telefony były przeważnie skrzynkowymi urządzeniami. Miały formę drewnianej skrzynki z mikrofonem, nazywanym słuchawką oraz głośnikiem. Były one sporych rozmiarów i miały swoją wagę, zdecydownie uniemożliwiającą noszenie aparatu przy sobie, tak jak to ma miejsce dzisiaj. Użytkownicy dawnych telefonów połączenia wykonywali zawsze z domu lub mieszkania. Drugim typem starodawnych telefonów były te z numerycznymi tarczami, którymi użytkownik obracał, aby wybrać pożądany numer.
Komunikacja między dwoma aparatami również wyglądała inaczej. Aby nawiązać połączenie, użytkownik dzwonił do centrali telefonicznej i podawał numer telefonu osoby, z którą chciał rozmawiać. Operator lub operatorka w centrali ręcznie łączyli te dwa telefony za pomocą kabli i przełączników. Głos użytkownika był przekazywany za pomocą fal dźwiękowych przewodami do centrali telefonicznej, a stamtąd do drugiego telefonu. Przez ten proces użytkownicy mogli rozmawiać ze sobą na odległość.
Telefon staje się coraz powszechniejszy, ale nie dla każdego
Po zakończeniu II wojny światowej, proces popularyzacji telefonii w Polsce powoli nabierał tempa, lecz ze względu na panujący ustrój był o wiele powolniejszy niż na zachodzie. Kiedy Polska przechodziła przez intensywne zmiany gospodarcze i społeczne, telefon stawał się powoli coraz bardziej dostępny dla mieszkańców różnych regionów, w tym Dębicy. Władze państwowe wspierały rozwój telefonii, widząc jej strategiczne znaczenie dla gospodarki i komunikacji w kraju. Rozbudowa sieci telefonicznej obejmowała zarówno miasta, jak i obszary wiejskie. Nowe centralne telefoniczne, linie i kablowe połączenia zwiększyły dostępność usług telekomunikacyjnych. Powstawały nowe zakłady produkujące telefony, sprzęt telekomunikacyjny oraz kable. To pozwoliło na dostarczanie nowoczesnych jak na tamte czasy urządzeń telefonicznych do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.
Dostęp do tego wynalazku nie był jednak tak łatwy jak miało to miejsce w krajach kapitalistycznych. W pierwszych latach PRL-u posiadanie własnego telefonu było prawdziwym luksusem. System gospodarczy oparty był na socjalizmie, a gospodarka była planowana centralnie. To oznaczało, że państwo miało kontrolę nad wieloma aspektami życia gospodarczego, w tym nad produkcją i dostępem do telefonów.
Nabycie takiego sprzętu w tym okresie było procesem kontrolowanym i regulowanym przez państwo. Chętni na nabycie telefonu musieli wziąć udział w procesie oczekiwania na sprzęt. Było to związane z ograniczoną dostępnością urządzeń telefonicznych, podobnie jak wielu innych produktów, co było skutkiem gospodarki centralnie planowanej. Podczas rozmów ludzie również musieli uważać o czym rozmawiają, gdyż każda rozmowa mogła być podsłuchiwana przez państwowych urzędników. Cenzura i kontrola komunikacji stanowiły część ogólnego klimatu nadzoru w tamtym okresie.
Nowy wynalazek zmienia świat
Pojawienie się telefonów miało zauważalny wpływ na codzienne życie mieszkańców miasta i okolic. Komunikacja rodzinna stała się bardziej dostępna, umożliwiając kontakt z krewnymi i przyjaciółmi w odległych miejscach. To z kolei ułatwiło utrzymywanie więzi rodzinnych i przyjacielskich w okresie, gdy podróże były trudne i czasochłonne. W świecie biznesu i handlu telefon stał się natomiast narzędziem kluczowym. Przedsiębiorcy mogli szybko negocjować warunki handlowe, umawiać spotkania i zawierać transakcje na odległość. To znacząco przyspieszyło procesy biznesowe oraz wpłynęło na rozwój sektora handlowego i usług.
Kultura i media także odnotowały wpływ telefonii. Ludzie mogli słuchać koncertów, przemówień polityków i audycji rozrywkowych, co wpłynęło na rozwój kultury masowej. Telefony stały się również ważnym narzędziem w komunikacji międzyludzkiej. Mieszkańcy mogli szybko i wygodnie kontaktować się ze znajomymi i kolegami, co wpłynęło na tempo życia i umożliwiło ludziom spędzanie więcej czasu razem.
Podsumowując, pojawienie się pierwszych telefonów w Polsce w latach 20. i 30. XX wieku stanowiło rewolucyjny krok w życiu mieszkańców miasta i okolic. Urządzenia te zrewolucjonizowały komunikację, stając się mostem łączącym odległe miejsca. Przyspieszyły one również rozwój biznesu i handlu oraz wpłynęły na rozwijającą się kulturę masową. Jednak przede wszystkim były narzędziem, które zbliżyło ludzi, umożliwiając im kontakt między sobą na odległość i utrzymywanie więzi.
Piotr Czuchra
